Şia’nın İsmailîlik kolu içindeki en önemli akım olan Nizârîlerin lideri Prens Kerim Ağa Han, 88 yaşında öldü. Ömrünün son günlerini Portekiz’in başkenti Lizbon’da geçiren Ağa Han, dünya çapında yürüttüğü sosyal ve kültürel faaliyetler, kurduğu vakfın imza attığı kapsamlı restorasyonlar ve adına verilen ünlü mimarlık ödülüyle olduğu kadar, liderlik ettiği dinî cemaatin ilginç tarihi ve bâtınî yapısıyla da dikkat çekici bir simaydı.

Nizârîler, kendilerini Fâtımî halifesi Mustansır-Billâh’ın büyük oğlu Nizâr’a nispet eden bir fırka. Nizâr’ın 1095’te öldürülmesinin ardından, onun ismi etrafında oluşturulan inanç sistemini İslâm dünyasına yayan kişi ise Haşhâşîlerin meşhur lideri Hasan Sabbâh. Sonraki zamanlarda büyük devletlerle ve imparatorluklarla sürekli bir mücadele içine giren Nizârîler, İran’da Safevîlerden sonra yönetime gelen Kaçarlar hanedanıyla iyi ilişkiler kurdu. Öyle ki, 1817’de babası Şah Halilullâh’ın yerini alan 46’ncı Nizârî imamı Hasan Ali Şah, Kaçar hükümdarı Feth Ali Şah’ın kızı Serv-i Cihân Begüm’le evlenerek “Ağa Han” unvanıyla taltif edildi. Asırlar boyunca İran’da bulunan Nizârîlerin merkezi, Hasan Ali Şah’ın 1844’de Hindistan’ın Bombay şehrine yerleşmesiyle birlikte, İngilizlerin kontrolündeki Hint Alt Kıtası’na intikal etti.

İkinci Ağa Han Şah Ali Şah’ın 1881-1885 arasındaki kısa imametinin ardından Sultan Muhammed Şah, “Üçüncü Ağa Han” unvanıyla Nizârîlerin 48’inci imamı olduğunda henüz 7 yaşındaydı. 1957’ye kadar tam 72 yıl boyunca imamlık vazifesini sürdüren Sultan Muhammed Şah döneminde, Nizârîlerin İngiltere ile ilişkileri dünya çapında adeta stratejik ortaklık boyutuna yükseldi. Ağa Han Sultan Muhammed Şah’ın Türkiye yakın tarihinde de ilginç bir rolü vardır:

Her ikisi de İngiltere’nin güdümünde hareket eden Ağa Han ve Londra İslâm Cemiyeti Başkanı Emir Ali, 24 Kasım 1923 tarihinde Başvekil İsmet İnönü’ye hitaben kaleme aldıkları mektupla, yeni Türkiye yönetiminden hilâfetin kaldırılmaması talebinde bulundular. Mektup daha Ankara’da İnönü’nün makamına ulaşmadan İstanbul basınına sızınca, Ankara hükümeti 8 Aralık’ta düzenlediği gizli bir oturumda meseleyi müzakere etti. Sonuç olarak, mektubun dikkate alınmaması, metni yayınlayan gazetecilerin tevkif edilmesi ve hilâfetin ivedilikle kaldırılmasında mutabık kalındı. Sonrası malum.

Ağa Han Sultan Muhammed Şah, 1957’deki ölümünden evvel hazırladığı ve açıkladığı vasiyetnamesinde, oğulları Ali ve Sadreddin’i es geçerek oğlu Ali’den doğan torunu Prens Kerim’i “Dördüncü Ağa Han” ve Nizârîlerin 49’uncu imamı olarak tayin etti. İsviçre’nin Cenevre kentinde dünyaya gelen ve iyi bir eğitim alan Prens Kerim, o sırada 20 yaşındaydı.

Beklemediği ve hazır olmadığı bir vazifeye atanan Prens Kerim Ağa Han, dedesinin İngiltere’yle kurduğu ilişkileri ustalıkla kullanarak, dünya çapında tanınan bir isme dönüştü. 1967’de Ağa Han Vakfı’nı kuran Prens Kerim, 1977’de kendi adına ihdas ettiği mimarlık ödülünü kısa zaman içinde dünyanın en prestijli mimarlık ödüllerinden biri haline getirdi. Tarihî eserlerin restorasyonundan doğal afet bölgelerine insanî yardım ulaştırmaya, finansal yatırımlardan eğitim ve kültür organizasyonlarına pek çok sahada aktif biçimde rol alan Prens Kerim Ağa Han, aynı zamanda İslâm’ın birçok emir ve yasağının bâtınî tevillerle yorumlandığı bir cemaatin dinî lideriydi.

Nizârîlerin dünya çapındaki toplam mevcudu 20 milyon civarında tahmin ediliyor. Ancak Prens Kerim Ağa Han’ın kurduğu devasa ve üst düzey network sayesinde, nüfuzları gerçek nüfuslarının çok ötesine geçmiş bir cemaat bu. Ortadoğu’dan Asya’ya, Avrupa’dan Afrika’ya, Nizârîlerin faaliyet gösterdiği sahalara baktığımızda, açık seçik gördüğümüz bir durum var: İngiltere’ye sonsuz sadakat ve İngiliz çıkarlarına hizmet. Ta 1800’lerden itibaren tesis edilen ilişkiler sayesinde, Londra’nın uzak coğrafyalardaki etkisi eskisi gibi devam ediyor. Özellikle Asya’da bu durumun çarpıcı neticelerini görmek mümkün. Şunu söylemek yanlış olmaz: İngiliz aklının yaptığı aslında, sömürge politikalarıyla yer altı ve yer üstü kaynaklarını sınırsızca yağmaladığı coğrafyaları “sosyal yardım” çalışmalarıyla pudralamak için Ağa Han ve cemaatini ustaca kullanmaktan ibaret.

Özetle, -dedesinin 72 yıllık rekorunu kıramasa da- 68 yıl sürdürdüğü imamet göreviyle Nizârîlerin tarihinde önemli bir yer edinen Prens Kerim Ağa Han, aynı zamanda Britanya İmparatorluğu’nun modern tarihini yazan kalemlerin ismini sıklıkla anacakları bir şahsiyet olarak da kayıtlara geçti.

https://www.yenisafak.com/yazarlar/taha-kilinc/aga-hanin-olumu-4675529